Yaşam tarzının erkek sağlığı üzerindeki etkisi bilinmektedir. Bu sadece üreme sağlığı için değil bir çok yaşamsal durumu da yakından etkiler.
Çoğu zaman zaman göz ardı edilse de temelde erkek infertilitesinin tedavi basamaklarının başında yaşam tarzının gözden geçirilmesi ve gerekli ayarlamaların yapılması gelmektedir.
Yaşam tarzının erkek infertilitesi üzerindeki etkisinin ne kadar olduğu tam olarak bilinmemekle beraber her geçen yıl artan sıklıkla karşımıza çıkan obezite, tütün kullanımı ve aşırı alkol alımının erkek fertilitesini yani üreme kabiliyetini kötü yönde etkilediği bilinmektedir.
Bunun yanında kafeinin üreme sağlığı açısından etkileri konusunda net bir fikir birliği sağlanabilmiş değildir. Erkek üreme sağlığında besin takviyeleri, bitkisel ilaçlar, akapunktur, skrotal soğutma ve yaşam tarzını düzenleyen uygulamalar giderek daha fazla kullanılmaktadır. Uygulanan bu tedavilerin erkek üreme sağlığını etkilediği bilinmektedir.
Önemli Başlıklar
Obezitenin Erkek Kısırlığına Etkisi
Yaşam tarzı etkileri açısından erkek üreme sağlığını sıklıkla etkileyen nedenlerin başında obezite gelmektedir. Modern dünyanın en önemli büyüyen problemlerinden birisi olan Obezite, düşük SERUM TESTOSTERON seviyesi ile ilişkilidir.
Obezitede meydana gelen hormonal değişikliklerinsonucunda oligospermi veya azospermi ile beraber meni miktarında azalma, sperm sayısında düşüklük ile karşılaşılmaktadır. Obezitenin erkek üreme sağlığı üzerine etkileri birden fazla faktöre bağlıdır.
Hormonal nedenler bunların başında gelir. Erkek üreme hormonlarını salgılayan en üst merkez olan hipotalamustan salgılanan ve sperm yapımı ile testosteron yapımını kontrol eden hormon GnRH hormonudur. Bu hormonun, yani dengeyi en üstten sağlayan hormonun yapımı obezitede azalmaktadır.
GnRH hormon seviyesindeki değişiklikler sperm yapımını ve testosteron yapımını etkiler. Aynı zamanda vücutta yağ dokusunun fazla olması, testosteronun estradiol’e yani kadınlık hormonuna dönüşümünü hızlandırır. Testosteron ve östrojen dengesindeki bozulma önemli bir hormonal bozukluğa neden olur. Testislerin vücut dışında yerleşmesinin ana nedeni sperm yapımının ısıdan kötü yönde etkilenmesidir.
Ameliyat mı? Spor ile Kilo verme mi?
Obezite ile beraber yağ miktarının artması sonucunda skrotal ısının yükselmesiyle beraber sperm kalitesi kötü yönde etkilenecektir. Obezite ile sperm kalitesi ve sayısı arasındaki olumsuz bir ilişki vardır. Artan obezite durumunda spermin sayı ve kalitesi azalma eğiliminde olacaktır. Bariatrik cerrahi, Tüp mide ameliyatları ile hızlı kilo vermenin mi yoksa yaşam tarzı değişiklikleriyle beraber egzersiz yoluyla zamana yayılan şekilde kilo kaybının mı daha etkili olacağı konusunda farklı görüşler vardır.
Bariatrik cerrahi, Tüp mide ameliyatları ile beraber hızlı kilo veren erkeklerde, erkek üreme sağlığını etkileyecek sperm parametrelerinin ortaya çıkıp çıkmadığı konusunda fikir birliği yoktur, ancak obez erkeklerde belirli bir program dahilinde spor ile desteklenen zamana yayılan kilo kaybı ile beraber sperm parametrelerinde iyi yönde değişiklikler olduğu gösterilmiştir.
Obezitenin sperm parametrelerini ve testosteronu düşürdüğünü biliyoruz. Bu etkilerin düzeltilebilmesi için önerilen diyet ve egzersiz yoluyla kademeli kilo kaybı ve uygun vücut kitle endeksi sağlandıktan sonra, ideal kilonun idamesi içi, diyet ve egzersiz programlarıyla bunların korunmasının erkek fertilitesini olumlu yönde etkilediği gerçektir..
Sigara Kullanmanın İnfertiliteye Etkisi
Tüm dünyada olduğu gibi bizim ülkemizde de sigara bağımlılığı savaşılması gereken önemli bir halk sağlığı problemidir. Yaşam tarzının en önemli etkilerinden biri de sigara kullanımıdır. Sigara bağımlısı olan erkekler genellikle bunun çocuk sahibi olmayı etkilemediğini düşünürler çünkü onların düşüncesine göre çevrede sigara bağımlısı olan ve buna rağmen çocuk sahibi olan erkeklerin bulunması onların düşüncelerini desteklemektedir. Ancak durum böyle değildir.
Sigara, tütün nargile kullanımının insan sağlığı üzerine çok büyük zararları olduğu bilimsel bir gerçektir. Sigara kullanımı düşük sperm konsantrasyonu, bozulmuş sperm hareketleri ve bozulmuş sperm morfolojisi ile ilişkilidir. Aynı zamanda sigara kullanan erkeklerde spermin genetik yapısı üzerine de olumsuz etkileri vardır.
Sigara içen erkeklerin menilerinde Benzopiren seviyeleri artar. Benzopiren Sperm DNA’sında oksidatif hasara neden olur. Bu madde mutasyonlara da neden olan kanserojen bir maddedir. Sigara içen erkeklerin menilerinde antioksidan miktarı azalmıştır. Çocuk sahibi olmak isteyen kadınlarda ve erkeklerde sigara kullanımın bırakılması, hem üreme sağlığı hem de sahip olunacak çocuğun sağlığı için önemlidir.
Alkol Kullanımı ve Kısırlık
Alkol kullanımının üreme sağlığı üzerine olan olumsuz etkileri, tıpkı sağlık üzerine olan etkileri gibi kulllanılan doza ve süreye bağlı olaraka artar. Sperm parametreleri ve testis yapısı olumsuz yönde etkilenir.
Akolün düşük dozda kullanımının bile Tüp Bebek tedavilerinde başarı oranlarını olumsuz yönde etkileyebildiğini görülmektedir. Yapılan çalışmalar uzun süre yüksek doz alkol kullanımı sonrasında sperm kalitelerinde düşüklük, sayıda azalma ve harekette kötü yönde değişiklik göstermektedir.
Düzenli alkol kullanımının bırakılmasından üç ay sonra sperm parametrelerinde iyi yönde değişiklikler başlar. Kanıtlar alkolün erkek infertilitesindeki etkisinin doza ve süreye bağlı olduğunu göstermektedir.
Yüksek doz alkol kullanımın hormonal dengeyi bozarak hipogonalizm benzeri bir tablo ortaya çıkardığı bilinmektedir. Bu etkiler sadece üreme sağlığı değil, erkek cinsel sağlığını da olumsuz yönde etkiler. Alkolün erkek üreme sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri alkol kullanımının bırakılmasıyla beraber geriye dönebilir.
Kafein Kullanımı İnfertiliteye Neden Olur Mu?
Çay tüketiminin yoğun olduğu bir ülkede yaşıyoruz, buna rağmen artan kahve tüketimimiz, acaba bunun nelere faydası veya zararı var sorusunu beraberinde getirir.
Kafeinin erkek üreme sağlığı üzerine etkisi oldukça sık tartışılan bir konudur. Erkeklerde üreme sağlığı ve cinsel fonksiyonların korunması konusunda alınan bazı takviye ilaçların içerisinde bulunan kafeinin en azından belirli dozlarda kullanılmasında bir sakınca olmadığı düşünülür. Ancak yüksek kafein tüketimin sperm fonksiyonları üzerine etkisi konusunda fikir birliği yoktur. Genellikle yüksek kahve tüketimi günde altı fincandan daha fazla tüketimi kastetmek için kullanılır.
Kafein kullanımının sperm hareketliliğini attırdığı ve belli bir dozda kullanımının çoğul gebelik ihtimalini arttırdığını gösteren çalışmalar vardır.
Kafein ve sperm fonksiyonları üzerine yapılan doz çalışmasında, kafein kullanımının başlangıçta sperm hareketlerini olumlu yönde etkilerken aşırı doz kafein alımının spermlerdeki antioksidan fonksiyonu kötü yönde etkilediği anlaşılmıştır.
Bugünkü bilgilerimiz çok yüksek doz kafein kullanılmadığı sürece kafeinin erkek üreme sağlığı açısından belli dozlara kadar güvenli görüldüğüdür.
Reçetesiz İlaç ve Takviyelerin Erkek Üreme Sağlığına Etkileri
Erkek infertilitesi nedeniyle tedavi gören hastalarımızın çoğu reçetesiz ilaçları, besin takviyelerini kullanmaktadır. Kullanılan takviyelerin kullanım dozları, süreleri ve etkinlik oranları farklıdır. Bunlardan sık kullanılan bazıları şunlardır:
Karnitin : Erkek sağlığı açısında kullanılan takviyelerde uzun süredir kullanılan bir maddedir. Antioksidan özellikleri mevcuttur. Karnitin kullanımıyla beraber yapılan çalışmalarda sperm hareketliliğinin ve sperm konsantrasyonu iyi yönde artış göstermiştir.
Glutatyon : Hücre içi antioksidandır. Tek taraflı varikoseli olan ve buna bağlı semen parametrelerinde düşüklük bulunan infertil erkeklerde 2 aylık tedavi sonrasında sperm hareket ve şekillerinde düzelmeler görülmüştür.
At kestanesi özü : Antioksidan ve antienflamatuar bir maddedir. Hafif ve orta derecede varikoseli olan erkeklerde kullanımından sonra sperm konsantrasyonlarındaki artış olduğu gösterilmiştir.Bu artışın , E vitamini, pentoksifilin ve klomifen kullanan hastalar ile karşılaştırıldığında, daha iyi olduğu gösterilmiştir. Varikosel derecesi arttığı zaman bunun kullanımının etkinliği de azalmaktadır. Ne kadar süre ve miktarda kullanılması gerektiği, üzerinde fikir birliği olan bir konu değildir.
Koenzim Q10 : Sperm mitokondrisindeki olumlu etkileri bilinen bu madde günde 200 mg kullanıldığında sperm hareketlerini olumlu yönde değiştirir, kullanım bırakıldığında bu iyilik hali de geri döner. Kullanımı ile FSH ve LH hormonları da etkilenir
Kırmızı Ginseng : Antioksidan özelliğe sahiptir. İnfertil erkekler üzerinde yapılan çalışmalarda, kırmızı ginseng tedavisi sonrasında sperm konsantrasyonlarının artış olabileceği gösterilmiştir.
C vitamini : C vitamini spermleri oksidatif DNA hasarına karşı korur. E vitamini de kuvvetli bir antioksidandır. Yüksek doz C vitamini ve E vitamininin, birlikte kullanımlarının sperm hareket bozukluğunda faydalı olduğu gösterilmiştir.
Çinko : Antioksidan ve anti-apoptotik özellikleri vardır. Çinko ve beraberinde folat kullanımı sperm konsantrasyonunu arttırabilmektedir.
Kullanılan bu desteklerin ve takviyelerin esas amacı oksidatif stresi azaltmaktır. Oksidatif stres vücutta ROS denilen oksijen türlerinin artması anlamına gelir. Artan ROS ile beraber sperm fonksiyonları kötü yönde etkilenir, hormonal denge bozulur. Aşırı ROS sperme zarar verir, sperm DNA’sı olumsuz yönde etkilenir ve testosteron konsantrasyonu azalır.
Selenyum : Antioksidan görevi olan selenyum, sperm hareket bozukluğu olan erkeklerde kullanım sonrasında sperm hareketliliği konusunda faydalı sonuçlar vermiştir. Ayrıca sperm konsantrasyonlarını arttırdığı yönünde çalışmalarda mevcuttur.
Meni içerisindeki serbest radikalleri temizleyerek antioksidan rol alması açısından selenyumun faydalı etkileri olduğu bilinmektedir. Selenyumun tek başına veya N-Asetil-Sistein (NAC) takviyesi ile beraber kullanımları serum testosteron seviyelerini yükseltebilir. Bu birlikte kullanım FSH düzeyini de düşürür. Etkileri kullanım süresince devam eder, tedavi kesildiği zaman etkileri de geri döner.
Bu bahsedilen reçetesiz ilaçlar ve destekler günümüzde yoğun bir şekilde kullanılmasına rağmen malesef bunların kullanım dozları, süreleri konusunda bilimsel camiada bir fikir birliği yoktur.
Akapunktur’un Erkek Cinsel Yaşamına Etkisi
Bu uzak doğu öğretisinin, tıp dünyasında bir çok hastalıkta tedaviye destek olarak kullanımı her geçen gün artmaktadır. Genellikle elektrikle veya elektriksiz olarak kullanılır. Kullanımı tek başına veya bitkisel ilaçlarla kombinasyon halinde devam edebilir. Sperm sayı ve hareketlerinde düşüklük olan erkekler üzerinde yapılan çalışmalarda, bu değerleri yükselttiği gösterilmiştir. Erkeklerde akapunktur sonrası testislerde kan akımının arttığı da gösterilmiştir.
Skrotal Soğutma Sperm Sayısını Etkiler mi?
Testisleri soğutmanın erkek infertilitesi üzerine faydalı etkilerinin olabileceği düşüncesi, sıcaklığın testis çalışmasını kötü yönde etkilediği bilgilerimize dayanmaktadır. Ancak skrotal soğutmanın sperm parametrelerine iyi yönde etkilediğine dair bilimsel veriler yeterli değildir. Yapılan çalışmaların eski çalışmalar olması nedeni ile, günümüzde erkeklere testisleri uzun süreli yüksek ısıdan korumasını önermenin daha doğru bir yaklaşım olduğu görülmektedir.