Şu anda dünya genelinde cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar , Wi-Fi ve 5G yönlendirici modemler gibi kablosuz internet teknolojilerinin kullanımında ciddi bir artış vardır. Geçtiğimiz yıllarda cep telefonlarının erkek üreme sağlığı üzerine olan etkileri tartışılırken, günümüzde sadece cep telefonları değil, kullandığımız birçok cihaz benzer teknolojileri kullanmaktadır.
Bu cihazlar erkek üreme sistemine ısı etkisi veya ısı etkisi dışındaki mekanizmalarla önemli miktarda Elektromanyetik Radyasyon (EMR) yayarak etkiler. Cep telefonlarının erkek doğurganlığı üzerine olan etkileri konusunda 2003 yılından sonra artan sıklıkla yeni çalışmalar yapılmıştır. İçinde bulunduğumuz yıl içerisinde bu çalışmaların önemli olanları tekrar gözden geçirilmiş ve sonuçları derlenerek sunulmuştur.
Bu çalışmalarda cep telefonlarının insanlar ve hayvanlar üzerine etkileri araştırılmış ve EMR’ye maruz kalan spermlerde Reaktif Oksijen Türlerinin (ROS) aşırı üretimi nedeniyle sperm hareket ve yapılarında değişiklik olduğu görülmüştür.
Önemli Başlıklar
Radyasyon İnfertilite (Kısırlık) Yapar mı?
Cep telefonlarının insan üreme sağlığı üzerine olan en önemli etkilerini kısaca radyasyon diyebileceğimiz EMR ile yaptığı düşünülmektedir. EMR’nin testislerde ısı artışına ve oksidatif stresin yükselmesine bağlı olarak bu etkileri yaptığı düşünülmektedir. Olumsuz etkilerin cep telefonlarının kullanım süresi ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.
Şu anda dünya genelinde cep telefonu teknolojileri her geçen gün değişmekte ve yaygınlığı artmaktadır. EMR, testosteron ile sperm üretimi için gerekli olan testis fonksiyonlarını etkileyerek erkek üreme ve endokrin mekanizmalarını değiştirilebilir.
Bu konuda yapılan çalışmaların çoğu hayvanlar üzerinde yapılmıştır. İnsan testisi radyasyona ve ısıya karşı çok hassastır. İnsanlardan alınan sperm örnekleri EMR’ye maruz bırakıldıktan sonra sperm hareketliliği ve canlılığında önemli bir azalma olduğu ROS (Reaktif Oksijen Türleri) seviyesinde artış olduğu gösterilmiştir.
Cep Telefonlarının Sperm Üzerindeki Etkileri
Bu konuda yapılan önemli bir çalışmada insanlardan alınan sperm örnekleri iki guruba ayrılmış; bir grubu, açık ve konuşma modunda olan bir cep telefonuna yakın mesafeden maruz bırakılmıştır. Daha sonra cep telefonuna maruz bırakılan sperm örnekleri ve cep telefonuna uzak tutulan örnekler karşılaştırılmış ve cep telefonu nedeniyle EMR’ye maruz kalan sperm örneklerinde ortalama sperm sayısı, morfoloji ve hareket bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir düşüş olduğu görülmüştür. EMR’nin epididimlerdeki spermler üzerine toksik etki gösterdiği yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.
Kablosuz Bağlantıların (Wi-Fi) Sperm Üzerindeki Etkileri
Wi-Fi’ye bağlı bir dizüstü bilgisayara 4 saat süre ile maruz bırakılan normal sperm örneklerinin hareketliliğinde önemli bir azalma olduğu ve DNA hasarında artış görüldüğü gösterilmiştir. Bu konuda yapılan bir çalışmada Norveç kraliyet donanması için çalışan askerler arasında radyo dalgaları ve elektromanyetik alana maruz kalanlar arasında infertilite oranının daha yüksek olduğu gösterilmiştir.
Cep telefonlarının güç yoğunluğu ve sahip oldukları elektromanyetik dalgalar insan spermlerinde mitokondriyal ROS üretimini ve DNA hasarını arttırır. Yüksek ve düşük frekanslı EMR’ye uzun süreli maruz kalan erkek üreme hücreleri bundan etkilenir. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda EMR’nin hipofiz fonksiyonlarını etkilediği gösterilmiştir. Yine hayvanlarda uzun süre EMR’ye maruz bırakılan durumlarda leydig ve sertoli hücreleri etkilenerek fertiliteleri değişmiştir.
Elektromanyetik Dalgaların Sperm Hareketliliğine ve Sperm Canlılığına Etkileri
Serbest radikallerde ve oksidatif stres de artış, sperm konsantrasyonunda azalma, sperm hareket ve canlılığında azalmaya neden olur. Elektromanyetik dalgalara uzun süre maruz kalma serum testosteron seviyelerini azaltabilir. Hayvanlarda görülen bu etkiler uzun süre elektromanyetik dalgalara maruz kalan erkeklerde de meydana gelebilir.
Günümüzde çok sık kullanılan dizüstü bilgisayarlar ve cep telefonları çalıştıkları süre boyunca düzenli olarak EMR oluşturur. 2016 yılında yapılan önemli bir çalışmada üniversite öğrencilerinin cep telefonu ile cep telefonu kullanım süreleri ile spermiyogram verileri karşılaştırılmış ve cep telefonu kullanım süresiyle meni miktarında azalma, sperm konsantrasyonu ve toplam sperm sayısında düşme bağlantılı bulunmuştur. Cep telefonu kullanımı ve internet kullanımı süresiyle düşük sperm kalitesi arasında bir ilişki olduğu gösterilmiştir.
Yapılan çalışmalar günde bir saatten fazla cep telefonu ile konuşmanın anormal sperm konsantrasyonu ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Yine yapılan çalışmalar cep telefonlarının şarj edilirken kullanılmasının sperm konsantrasyonu üzerine kötü yönde etkilerinin daha yüksek olduğunu göstermiştir. Bunun nedeni bir cep telefonu şarj edilirken harici güç kaynağının yaydığı enerji olarak gösterilmiştir. Telefon harici güç kaynağına bağlı iken telefonlar enerji tasarrufuna ihtiyaç duymadan daha yüksek bir güçle çalışmaktadır.
Cep telefonlarının kasıklara yakın bölgelerde tutulmasının ya da genital bölgelere yakın durumlarda tutulmasının sperm fonksiyonlarına etkiyi değiştirmediği gösterilmiştir. Yani cep telefonlarının negatif etkisi vücutta taşındıkları bölgeye bağlı değildir. Bu sonuç yapılan başka bir çalışmada tam tersi olarak verilmiş ve cep telefonlarının genital bölgeden uzakta tutulması önerilmiştir.
Cep Telefonları Sperm Kalitesini Bozuyor mu?
Yapılan çalışmaların sperm üzerine cep telefonlarının etkileri konusunda sonuçları açıktır. Telefonların kullandıkları dalga boyları, teknolojiler birbirinden farklıdır. Temelde cep telefonların elektromanyetik dalgalarının olumsuz etkilerinden en az etkilenmek için yapılması gereken cep telefonunda internette gezinirken veya telefon görüşmesi yaparken geçirilen zamanı en aza indirmektir.
Cep telefonu konusunda yapılan çalışmaların erkek doğurganlığı üzerine zararlı etkilerine dair kanıtlar hala belirsizdir. Bu cihazlar tarafından yayılan elektromanyetik dalgaların insan biyolojik sistemi üzerindeki tüm etkileri belirlenememiştir. Çünkü bu konuda yapılan çalışmaların çoğu hayvanlar üzerinde yapılmıştır.
Dünyada cep telefonların kullanımı gitgide artmaktadır. Cep telefonu tabanlı sistemler evlere, okullara, hastanelere yerleştirilmiştir. Mobil iletişim teknolojileri her geçen gün daha da yaygınlaşmakta ve artmaktadır. 5G teknolojisinin kullanıma girmesiyle beraber cihazların çıkarttığı radyasyona maruz kalan canlıların güvenliği ile ilgili endişeler artmaktadır.
Elektromanyetik Dalgaların Testislere Etkisi
Yine bazı çalışmalar elektromanyetik dalgaya maruz kalındığında kan testis bariyerinde hasar oluştuğu ve erkek farelerde immün infertilitenin oluştuğunu göstermiştir. Bu teknolojilerin insanlar üzerine olan etkileri konusunda daha çok çalışma yapılacağı açıktır. Ancak yapılan çok sayıda çalışma bu dalgaların insan üreme sağlığı üzerine etkilerinin olduğunu göstermektedir.
Elektromanyetik Dalgalardan Korunmanın Yolları
İnsanlar dizüstü bilgisayarlar, Wi-Fi ve mobil baz istasyonları ile elektromanyetik dalgalara maruz kalma sürelerinin arttığını unutmamalıdır. Bunlardan korunmanın en önemli yolu bu cihazları kullanma sürelerinin kısıtlanmasıdır. Etkileri tam olarak ortaya konamamakla beraber cep telefonlarının EMR ve termal etkisinin azaltılması için cep telefonlarını erkeklerin uzun süre pantolon cebinde taşımamaları önerilebilir.
Cep telefonların vücutla doğrudan temasını engelleyen eller serbestken cep telefonu kullanma teknolojileri teşvik edilebilir. Bluetooth kulaklıklar kullanılabilir. Cep telefonu üreticileri tarafından EMR emisyonunu en aza indirmek için cep telefonlarına koruyucu kılıflar yerleştirilebilir. Bununla beraber C ve E vitaminlerinin testisi elektromanyetik dalgalara karşı koruyabileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur.
5G’nin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Bu teknolojilerin gitgide artmasıyla beraber ve son günlerde 5G mobil teknolojilerin dünyada yaygınlaşma oranlarıyla beraber cep telefonu kullanımın insan sağlığı üzerine etkileri konusunda endişeler artmıştır. 5G teknolojilerinin bu konudaki etkileri üzerine daha ciddi çalışmalar yapılması gerektiği açıktır.
Yapılan çalışmalar göstermiştir ki elektromanyetik dalgalar hipotalamustan GnRH denilen hormon salınımını etkileyerek ön hipofiz bezinden FSH üretimini azaltır. FSH üretimin azalması testisteki sertoli hücrelerini etkileyerek sperm sayısı, canlılığı, DNA hasarını kötü yönde değiştirerek infertiliteye neden olabilir. Yine aynı etki ön hipofizden LH sekresyonunu yani salınımını etkileyerek testisteki leydig hücrelerinden testosteron üretimini azaltır ve erkek infertilitesine katkıda bulunur. Bu etkiler testisin sperm üreten seminifer tübüllerinde yaptığı değişikliklerle beraber sperm hareketliliğini azaltır.
Sonuç olarak yapılan çalışmalar cep telefonlarından yayılan EMR’ye maruz kalan insanlarda ROS üretimi nedeniyle sperm hareketlerinde azalma, sperm yapısal anormalliklerine neden olma sonuçlarını göstermiştir. Testislerde ısı artışı ve artmış oksidatif stres EMR’nin erkek fertilitesini etkilediği anahtar mekanizmalar olabilir. Bu olumsuz etkiler cep telefonu kullanım süresiyle ilişkili görülmektedir.